Eind jaren 30 leidde de zoektocht naar een nieuwe koelvloeistof tot de ontdekking van Teflon; een verbinding tussen fluor en koolstofatomen. Deze verbinding bleek supersterk te zijn en ook nog eens waterafstotend, vetafstotend en brandvertragend. Na de ontdekking van Teflon neemt in de jaren 60 het aantal soortgelijke stoffen met dezelfde chemische eigenschappen snel toe. Deze stoffen – die allemaal bestaan uit een koolstofketen met fluorverbindingen – zijn nu beter bekend als PFAS: Per- en PolyFluorAlkylStoffen.
De verbinding tussen koolstof en fluor (C-F verbinding) is de sterkste organische verbinding die er is. PFAS is hierdoor bestand tegen zeer hoge temperaturen (> 1.000 °C) en daarnaast ook elektrisch en chemisch stabiel. Door deze eigenschappen breken de moleculen zeer slecht af en worden ze ook wel “forever chemicals” genoemd. Meer informatie over de chemische eigenschappen is terug te vinden op de kennispagina Stofeigenschappen en gedrag”.
De stofgroep PFAS
Inmiddels zijn meer dan 7 miljoen soorten PFAS bekend (Zie Stofeigenschappen en gedrag). De naam van het PFAS molecuul wordt bepaald door de lengte van de keten en de groepen die er aangebonden zijn. Al de mogelijke combinaties, zoals het aantal koolstof atomen, de rangschikking en/of een toevoeging van een ander element, maakt dat elk stofje zich net anders gedraagt. Ondanks dat elk stofje zich anders gedraagt, is er binnen de groep PFAS een verschil in gedrag tussen de moleculen met veel en weinig koolstof atomen. Dit maakt dat er soms gesproken wordt over PFAS met korte of lange koolstofketen. Zo hebben PFOS en PFOA bijvoorbeeld allebei 8 koolstof atomen en behoren daarmee tot de PFAS met een lange keten, in de klasse C8 (koolstof = Carbon in het Engels).
Zie ook de site van het ITRC (Engels), voor een zeer uitgebreide uitleg van de PFAS stofgroep.
Door de mens gemaakt
PFAS komen van nature niet voor in het milieu. Hoewel de productie van PFAS in en rondom Nederland maar in drie fabrieken plaatsvindt, is de verdere toepassing en het gebruik ervan talrijk. Je kan het bijna zo gek niet bedenken of PFAS zit verwerkt in een product, van cosmetica tot regenjas en van pannen tot voedselverpakkingen.
Alle positieve eigenschappen blijken inmiddels helaas ook een keerzijde te hebben. De negatieve eigenschappen worden steeds duidelijker. Het zijn zogenoemde PBT-stoffen: niet afbrekend (Persistent), in het milieu ophopend (Bio-accumulatief) en schadelijk (Toxisch). Meer weten? Op de kennispagina “Risico’s van PFAS” en “PFAS in de voedselketen” wordt hier verder op in gegaan.
PFAS onderzoek in ontwikkeling
PFAS wordt inmiddels overal teruggevonden, door gebruik en toepassingen maar ook door verspreiding via lucht en water. Daarnaast wordt op het moment ook onderzocht of PFAS misschien vrijkomt bij de afbraak van andere chemicaliën. Door de specifieke stofeigenschappen van PFAS, die overigens nog niet volledig bekend of begrepen worden, blijken veel standaard bodem– en watersaneringstechnieken niet geschikt voor de aanpak van PFAS-verontreinigingen. Dit maakt sanering van PFAS in het bodem- en watersysteem een moeilijke opgave.
Op het moment vindt veel onderzoek plaats naar de aanpak van PFAS. Er wordt veel nieuwe kennis ontwikkeld. Ook het beleid omtrent het gebruik en toetsingswaarden verandert snel. Kijk dus snel verder op een van de kennispagina’s om de meest actuele kennis te vinden of op een projectpagina om meer te weten te komen over saneringsprojecten.