Toetsingswaarden

De regelgeving omtrent PFAS is volop in beweging. Op deze kennispagina volgt een overzicht van de toetsingswaarden zoals die nu (april 2025) gelden voor grond, grondwater, oppervlaktewater en bagger. Deze pagina gaat ook in op  de achtergrond van deze toetsingswaarden: de zogenoemde risicogrenswaarden.

Grond/baggerspecie

Grond kan worden getoetst voor twee verschillende doeleinden: (1) vaststellen of de aanwezigheid van PFAS gezondheidsrisico’s of ecologische risico’s met zich meebrengt en (2) vaststellen of, en zo ja waar, de grond/baggerspecie kan worden hergebruikt.

– Vaststellen ecologische en gezondheidsrisico’s
Eventuele gezondheidsrisico’s (en dus eventuele maatregelen) worden getoetst aan de Indicatieve Niveaus voor Ernstige Verontreiniging (INEV’s, zie tabel 1.1). In 2022 zijn deze vastgesteld voor PFOS, PFOA en GenX1 (Ministerie van Infrastructuur en waterstaat, 2022). Voor de overige PFAS zijn (nog) geen INEV’s vastgesteld.

Voor de ecologische risico’s wordt onderscheid gemaakt in directe ecotoxiciteit en ecotoxiciteit op basis van doorvergiftiging. Het eerste type risicogrens heeft betrekking op directe blootstelling van bodemorganismen aan PFAS in de bodem. Het tweede type risicogrens geeft aan bij welke concentratie in de bodem effecten in hogere organismen in de voedselketen, zoals bijvoorbeeld mollen en roofvogels, kunnen optreden. Het RIVM (2021) adviseert voor de risicobeoordeling uit te gaan van doorvergiftiging. In tabel 1.1 zijn daarom de risicogrenswaarden van doorvergiftiging opgenomen.

– Toetsing voor hergebruik
Om erachter te komen of grond/baggerspecie kan worden hergebruikt, toets je aan de Toepassingswaarden uit het Handelingskader PFAS (Rijksoverheid, 2023). Het uitgangspunt van het handelingskader is dat door de toepassing van PFAS-houdende grond de kwaliteit van de bodem, het grondwater en het oppervlaktewater niet mag verslechteren (stand still-principe). Voor de bodemfunctie landbouw/natuur gelden de landelijke achtergrondwaarden als toepassingswaarde2. Voor de bodemfunctie wonen/industrie zijn waarden opgesteld waarbij er geen sprake is van risico’s voor de gezondheid en geen overschrijding is van effectniveaus voor het ecosysteem (Rijksoverheid, 2023). Bevoegde gezagen kunnen kiezen om dit generieke beleid te volgen, of om lokaal maatwerk beleid te maken. Een overzicht hiervan is te vinden op: beleidskaart PFAS.

 

Grondwater

Het grondwater wordt getoetst op de gezondheidsrisico’s van bovengronds gebruik (inclusief en exclusief consumptie (RIVM, 2021)) en de ecologische risicogrenzen2. De toetsingswaarde van de INEV inclusief consumptie is zo opgesteld dat er geen risico’s zijn bij het consumeren van het grondwater.

 

Grondwater – overig PFAS

Voor veel PFAS verbindingen zijn (nog) geen specifieke toetsingswaarden vastgesteld. Het RIVM heeft een methode ontwikkeld om de relatieve humaan toxiciteit van diverse PFAS-stoffen ten opzichte van PFOA te bepalen (Zeilmaker et al., 2018). Hiervoor zijn zogenaamde Relative Potency Factors (RPF’s) afgeleid. Deze factor geeft aan in welke mate een PFAS schadelijker wordt geacht ten opzichte van PFOA. PFOA wordt daarbij op 1 gesteld. Hoe hoger de RPF, hoe schadelijker de betreffende PFAS.

De concentratie van een individuele PFAS verbinding wordt vermenigvuldigd met zijn bijbehorende RPF, om de concentratie uit te drukken in de concentratie van PFOA. Zo wordt het aantal “PFOA-equivalenten” berekend. De PFOA-equivalenten van verschillende PFAS verbindingen worden bij elkaar opgeteld en vervolgens getoetst aan de toetsingswaarden (INEV’s) voor PFOA.

Oppervlaktewater

Er zijn waterkwaliteitsnormen vastgesteld voor PFOS, PFOA en GenX. De norm voor PFOS is een KRW norm en Europees afgeleid. De normen voor PFOA en GenX zijn volgens de methodiek van de Kaderrichtlijn water (KRW) nationaal afgeleid. Voor normstelling is gekeken naar drie routes/functies: directe ecotoxiciteit voor waterorganismen, humane visconsumptie en doorvergiftiging van vogels en zoogdieren. Voor alle drie de stoffen leverde humane visconsumptie de laagste waarde (Smit et al., 2024). De huidige oppervlaktewaternorm is gebaseerd op deze laagste waarden (zie tabel 1.3).

In 2022 zijn deze risicogrenswaarden opnieuw berekend (Smit en Verbruggen, 2022) en liggen (ver) beneden de eerder berekende waarden. Deze nieuwe risicogrenswaarden kunnen worden gebruikt voor het afleiden van nieuwe oppervlaktewaternormen, maar dat is tot op heden nog niet gebeurd.

Voor PFAS in het oppervlaktewater is door het RIVM een tool ontwikkeld om de gezondheidsrisico’s bij verschillend gebruik in te kunnen schatten, zoals het gebruik van oppervlaktewater voor zwem- of irrigatiewater. In deze tool kunnen 30 verschillende PFAS worden ingevoerd en kan worden berekend of de risicogrenzen/advieswaarden worden overschreden.

Verwachtingen

De afgelopen jaren zijn door de groeiende kennis op het gebied van PFAS risico’s de grenswaarden meerdere malen herberekend. De toetsingswaarden zijn in een aantal gevallen aangepast aan deze nieuwe risicogrenswaarden, maar niet altijd. Dit is mede afhankelijk van wat er maatschappelijk, economisch en ook technisch gezien haalbaar/mogelijk is. De verwachting is dat deze ontwikkelingen zich de komende jaren voort zullen zetten en dat daarmee ook de geldende toetsingswaarden aangepast zullen worden.  

In dit infoblad zijn de risicogrenswaarden en geldende toetsingswaarden beknopt behandeld. Meer informatie over PFAS in de bodem, grondwater en oppervlaktewater is beschikbaar op de site van rivm.nl/pfas. Hier vind je up-to-date informatie en links naar de rapporten. 

Links en rapporten

  1. GenX is de naam voor een productieproces. De beoordelingen zijn gebaseerd op de stof HFPO-DA (2,3,3,3-tetrafluor-2-(heptafluorpropoxy)propaanzuur). Ook bekend onder de naam FRD902/FRD903 ↩︎
  2. Er zijn bodembeheer nota’s die afwijkende waarden hanteren ↩︎
  3. Er zijn bodembeheer nota’s die afwijkende waarden hanteren ↩︎

 

Dit stuk is tot stand gekomen in samenwerking met: