Project Soesterberg

De provincie Utrecht heeft in 2009 de voormalige vliegbasis Soesterberg verworven. Een groot deel van het gebied is bestemd voor natuur(ontwikkeling) en recreatie; op het resterende deel gaat in de komende jaren een woonwijk verrijzen. Door oefeningen met PFAS-houdend blusschuim zijn de grond en het grondwater op twee locaties zodanig verontreinigd, dat er moet worden gesaneerd. Eén daarvan maakt deel uit van de toekomstige woonwijk.

In 2009 – toen PFAS nog geen issue was – heeft de provincie Utrecht de voormalige vliegbasis Soesterberg van het Rijk overgenomen. In het kader van het programma Hart van de Heuvelrug zal de locatie worden ontwikkeld tot natuur, recreatie en woningbouw. Stichting Utrechts Landschap wordt verantwoordelijk voor de natuur- en recreatieontwikkeling (park Vliegbasis Soesterberg).

PFAS op de vliegbasis

Tijdens bodemonderzoek in 2018 ter voorbereiding van de herontwikkeling bleken ter plaatse van de voormalige brandweerkazerne en oefenplaats en een voormalige tankplaats hoge concentraties PFAS in de grond en het grondwater aanwezig te zijn. De oorzaak: gebruik van de PFAS-houdend blusschuim tijdens oefeningen door de brandweer van de vliegbasis tussen 1983 en 2006. De verontreiniging zoals die nu is leidt tot risico’s voor het milieu (ecologische risico’s), voor de gezondheid van bewoners van de toekomstige woonwijk (humane risico’)  én heeft een verspreidingsrisico. Bodemsanering blijkt daarom noodzakelijk.

Verontreinigingssituatie PFOS

In de grond en het grondwater is met name PFOS (voornaamste bestanddeel van het gebruikte blusschuim) aangetroffen. Binnen de locatie brandweerkazerne en -oefenplaats bevinden zich enkele verontreinigingskernen en de onverzadigde zone is hier tot boven 1.000 µg/kg ds met PFOS verontreinigd. De grondwaterspiegel bevind zich op ca. 10 m-mv. Het grondwater is tot grote diepte (ca. 60 m-mv) met PFOS verontreinigd met concentraties plaatselijk tot boven 100 µg/l. De grondwaterstroming wordt beïnvloed door drinkwaterwinningen in de omgeving en heeft een noordwestelijke richting; de verontreinigingspluim (grenswaarde 2,7 µg/l) heeft zich inmiddels tot zo’n 600 meter naar het noordwesten uitgebreid.

Geschat wordt dat zich in totaal nog circa 100 kg PFOS in de grond en circa 18 kg PFOS als opgeloste fase in de volledige grondwaterpluim bevindt.

Saneringsplan

In een gezamenlijke opdracht van het Rijk en de provincie heeft Arcadis in 2022 de mogelijke saneringsopties voor de brandweerkazerne onderzocht. Na een afweging van een breed scala aan criteria is uiteindelijk een voorkeursvariant naar voren gekomen. Deze bestaat uit een ontgraving van de grondverontreiniging tot gemiddeld 2 meter beneden maaiveld bij een terugsaneerwaarde in de bovengrond van18 ug/kg. De ontgraving wordt aangevuld met een leeflaag, van onder naar boven bestaande uit: een ondoorlatende laag, een drainagelaag en schone grond. Zo ontstaat een veilige bodem voor de woonwijk. Het grondwater kan worden gesaneerd door middel van ‘pump and treat’ met een terugsaneerwaarde van 2,7 µg/l. Het gezuiverde grondwater wordt weer geïnfiltreerd in de bodem. Meer weten? Zie het saneringsonderzoek van Arcadis.

Kennisprogramma

In 2024 is een 5-jarig kennisprogramma van start gegaan. De ontwikkelde kennis en innovaties dienen ook beschikbaar te komen voor onderzoek en saneringsopgave van PFAS-verontreinigingen elders. Het onderzoek in Soesterberg richt zich in eerste instantie op ophoging van PFAS in biomassa (gras, struiken, bomen), uitlooggedrag en de aanpak van PFAS in het grondwater.

Resultaten van het Kennisprogramma worden op verschillende manieren gedeeld. In 2024 hebben twee kennissessies plaatsgevonden waarin resultaten, ideeën en ervaringen zijn uitgewisseld met tal van experts en stakeholders. In één sessie is de voorgenomen aanpak van de sanering getoetst. In een andere sessie zijn de resultaten van het onderzoek naar ophoping van PFAS in biomassa gedeeld.  Ook gaat de kennis gedeeld worden via deze Kennispagina PFAS. De stand van zaken:

  • Het onderzoek naar ophoping van PFAS in biomassa is afgerond. PFAS blijkt zich flink in biomassa op te hopen. Dit geeft beperkingen voor het toekomstig gebruik. Lees hier het artikel.
  • Onderzoek naar uitloging van PFAS uit grond is in uitvoering. Een rapport hierover verschijnt binnenkort. Wel is al duidelijk dat PFAS sterk uitloogt. In 2025 zullen uitgebreidere proeven worden uitgevoerd.
  • Voor het onderzoek naar het reiniging van grondwater wordt meegekeken met het onderzoeksprogramma in Doetinchem. 
  • Het verspreidings- en uitloog gedrag is sterk afhankelijk van de geohydrologische situatie. De geohydrologische onderzoeksvragen zijn op deze locatie daarom erg belangrijk voor het saneringsontwerp. Om de ontwerpparameters te kunnen bepalen doen we in 2025 een uitgebreide pomproef waarbij we grondwater (maximaal 100m3/uur) gaan onttrekken en weer infiltreren.

Het kennisprogramma werkt samen met andere kennisprogramma’s zoals dat van de Universiteit Utrecht (Living labs), EMK-terrein en gemeente Doetinchem. Het is de bedoeling aan te sluiten bij het landelijke Kennisprogramma PFAS van het Rijk.

Financiering

De totale kosten voor de sanering worden geraamd op 23,5 miljoen euro. Eind 2023 hebben het Rijk (de ministeries van Defensie en Infrastructuur & Waterstaat) en de provincie Utrecht hierover een overeenkomst gesloten. Het Rijk draagt 22,5 miljoen euro bij, de provincie 1 miljoen euro. Een deel van het budget zal worden ingezet voor kennisontwikkeling over PFAS. Meer informatie over PFAS op de vliegbasis is terug te vinden op de de site van provincie Utrecht: Bodemsanering Park Vliegbasis Soesterberg.

Links en rapporten

Het kennis- en innovatieprogramma Vliegbasis Soesterberg is een initiatief van de provincie Utrecht, ministerie van Defensie, ministerie van IenW: